میراث آریا: ارگ علیشاه تبریز یا ارگ تبریز به بازمانده ایوان جنوبی ارگی گفته می‌شود که در قرن هشتم هجری قمری و در دوره حکومت ایلخانان ساخته شد. بر اساس مستندات تاریخی می‌توان گفت که ساختمان ارگ ابتدا به هدف ساخت مسجد بنا نهاده شد و در میانه راه آن را تبدیل به یک قلعه نظامی کردند. ارگ علیشاه در ضلع جنوبی شهر تبریز و در نزدیکی دیواره شهر ساخته شده بود و حتی تا دوران قاجار به عنوان قلعه نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت. ارگ به دلیل قدمت تاریخی و زیبایی معماری یکی از مکان‌های دیدنی تبریز است.

در حال حاضر بقایای چندانی از ارگ علیشاه باقی نمانده است تا بتوانیم درباره خصوصیات معماری  آن صحبت کنیم. بنابراین تنها می‌توان درباره تاریخچه پر فراز و نشیب این قلعه بحث کرد. بنای نخستین این ارگ در سال‌های ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری به هدف یک مسجد و به دستور علیشاه ساخته شد.

در دورانی که ایران با انگلیس و روسیه وارد جنگ شد، از ارگ به عنوان قلعه‌ای نظامی استفاده کردند. عباس میرزا که ولیعهد قاجاریه بود دستور داد در قلعه، کارخانه ریخته‌گری و توپ ریزی ساخته شود. به عبارتی ارگ علیشاه در دوران قاجار به عنوان برج و بازوی شهر به کار می‌رفت و مقر نظامی دولت بود.

سرانجام در دوران مشروطه وقتی روس‌ها به تبریز حمله کردند، ارگ علیشاه تبریز تبدیل به سنگری برای دفع دشمن شد. روس‌ها پس از پیروزی، دیواره‌های ارگ را به توپ بستند و آن را فتح کردند. وقتی روس‌ها در ارگ علیشاه مستقر شده بودند در اثر بی‌مبالاتی مقداری از مهمات  منفجر گشت و بخش بزرگی از ارگ را ویران کرد. پس از مشروطه، قاجار چند ساختمان و مدرسه به ارگ اضافه کردند ولی پهلوی ها آثار قاجار را از بین بردند و تنها یک دیواره از بخش جنوبی و یک محراب از مسجد باقی ماند.

ارگ علیشاه جزو مکان‌های دیدنی تبریز است و در میان آثار تاریخی این شهر، بیشترین ارتفاع را دارد. گفته می‌شود ارتفاع بنا به ۳۳ متر می‌رسد ولی متأسفانه در اثر حمله دشمنان بیگانه، زلزله، دستورات پهلویان و … بخش زیادی از ارگ ویران شده و در حال حاضر تنها یک دیواره از ضلع جنوبی ارگ پا بر جا است. معماری ارگ به سبک معماری آذری است. زمانی که مغولان به ایران حکومت می‌کردند سبک آذری در معماری رواج پیدا کرده بود.

با نگاهی گذرا بر سرگذشت این بنای ۷۰۰ ساله می‌توان دریافت که ارگ تبریز یادگاری ارزشمند از آسیب‌های طبیعی و حوادث تاریخی دوران گذشته است و با وجود این آسیب‌ها همواره سنگری مستحکم و مسلط بر شهر تبریز بوده است.

همچنین، این مجموعه به اقتضای ویژگی‌های هر دوره، کاربری‌های متفاوتی نیز داشته است. برای مثال، در دوران سلطنت قاجاریه، این مسجد و محوطه آن به انبار غلات و انبار مهمات نظامی تبدیل شده و ازاین‌رو، حصاری دور آن کشیده شد و به همین دلیل نام آن به ارگ تغییر یافت.

گزارش از مجید فرامرزی، روابط عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌شرقی

انتهای پیام/